ARMIA MODLIN: Pułtusk - 5 schronów.

7 sierpnia przybył na przedmoście pluton geodezyjny i 12. G Fort (kpt. sap. Alfred Langiewicz), w celu wybrania miejsc pod budowę fortyfikacji, w tym 10 schronów żelbetowych (wg Polskich Sił Zbrojnych…). Prace prowadziła sprowadzona z Wileńszczyzny kompania saperów Korpusu Ochrony Pogranicza "Wilejka" (kpt. sap. Teodor Engel). Wspomagali ją żołnierze stacjonującego w Pułtusku 13. pp, zwłaszcza pluton pionierów tego pułku (por. Czesław Benicki), który miał także (wg R. Juszkiewicza) wysadzać bliżej nieokreślone mało już przydatne schrony bojowe z okresu I wojny światowej. Na przedpolu miasta wykonano pełnoprofilowy okop strzelecki o długości 7 km (planowano 10 km), przed nim rozpięto przeszkody z drutu kolczastego, zainstalowano pułapki minowe, na drogach rozstawiono bąki przeciwpancerne W murze cmentarza przy kościele Św. Krzyża wybito otwory strzelnicze. Dwa forty rosyjskie, wznoszone od 1900 roku i nigdy nie ukończone, były dziełami ziemnymi i nie przedstawiały większej wartości bojowej.

Pewnym bastionem obronnym mógł się stać natomiast zespół koszarowy 13. pp - kilkanaście ceglanych bloków, tworzących skupisko gęstej zabudowy po obu stronach szosy na Ciechanów.

Wybudowano 5 schronów żelbetowych. Lokalizacji fundamentu dla schronu do ognia jednobocznego, przedstawionego w Denkschrift… fot. nr 268, nie udało się ustalić.

Typy schronów na pozycji:

· schron do ognia bocznego dwustronnego - 5 obiektów

24 sierpnia opuścił miasto 13. pp, pozostawiając jednakże swój batalion marszowy (kpt. Wachtang Abszydze), do którego dołączył również batalion Obrony Narodowej "Warszawa III" (kpt. Stanisław Gustowski) oraz świeżo zmobilizowany III batalion 115. pp rezerwowego Jego dowódca, mjr Jan Kazimierz Mazur objął dowództwo nad całością zgrupowania. III/115. pp rez. obsadził północny skraj miasta, od Narwi do szosy na Ciechanów, batalion obrony narodowej (bON) "Warszawa III" - zachodni, do szosy na Nasielsk, batalion marszowy 13. pp - południowy, do skarpy nad Narwią. Wsparcie artyleryjskie zapewniał 12. pluton artylerii pozycyjnej, rozlokowany na wschodnim brzegu rzeki, zaś obronę przeciwlotniczą - 2. kckm p-lot oraz dwa działa z 1. bap-lot (dowódcy nieznani). Zadaniem załogi była ochrona mostów na Narwi oraz utrzymanie przyczółka jako ewentualnej podstawy wyjściowej do polskiego kontruderzenia.

4 września do miasta dotarli rozbitkowie z 8. DP, przynoszący wieści o klęsce dywizji w nocnym boju pod Gruduskiem, dzień później przejechała przezeń Mazowiecka BK. Wraz z wyładowaną z transportów kolejowych 1. DP Legionów obsadziły one wschodni brzeg Narwi, na południe i północ od Pułtuska.

Działa 1. pal Legionów (75 mm armaty Schneider wz. 97 i 100 mm haubice Škoda wz. 14), liczniejsze, o większej donośności i zapasie pocisków niż 12. pluton artylerii pozycyjnej (76,2 mm armaty wz. 02) wydatnie wzmocniły obronę przedmościa - świtem 6 września jako pierwsze ostrzelały poruszające się szosą ciechanowską doraźnie zmotoryzowane niemieckie oddziały 155. pp z 61. DP i nie milkły już do końca walk. Na północ od szosy nacierał 151. pp, zaś na południe - 176. pp tej dywizji. Poranne niemieckie natarcie zostało jednak zatrzymane. Przed wieczorem Niemcy uderzyli na odcinek batalionu ON. Po dopuszczeniu ich na bliską odległość, ogień otworzył schron nr 3. Na zdezorientowanych napastników uderzyła polska piechota i w walce wręcz zmusiła do wycofania. Na kierunku północnym Niemcom udało się zająć cegielnię, leżącą na styku odcinków batalionu ON i III/115. pp rez., ale wskutek wspólnego kontrataku obu batalionów, również zostali zeń wyparci. Ostatnie, nocne natarcie przeprowadzono na kierunku południowym - batalion marszowy 13. pp wytrzymał je z trudem. Przybyły wówczas do Pułtuska gen. bryg. Wincenty Kowalski, dowódca Grupy Operacyjnej "Wyszków" i 1. DP przekazał informacje o upadku Różana i bezcelowości dalszego utrzymania przedmościa.

7 września o godz. 5:00 Niemcy rozpoczęli niezwykle silne przygotowanie artyleryjskie, po którym nastąpiło natarcie piechoty. Wydanego o godz. 10:30 rozkazu wycofania się Polacy nie mogli spełnić od razu, gdyż Narew znajdowała się pod skoncentrowanym i celnym ogniem niemieckim. Mosty przekroczono dopiero o godz. 13:00, wysadzając je za sobą.

Mapa.

Schron nr 1, usytuowany na terenie prywatnej posesji, przy szosie do Gościejewa.

Schron nr 2, usytuowany na terenie prywatnej posesji, przy szosie do Płońska.

nr 3 Schron dla 2 ckm, usytuowany przy linii kolejki wąskotorowej.

Schron nr 4, usytuowany na terenie prywatnej posesji, między szosami na Zegrze i Nasielsk .

nr 5 Schron dla 2 ckm, usytuowany przy szosie na Zegrze.

nr 5 Schron dla 2 ckm, usytuowany przy szosie na Zegrze.

.